چه اقدامانی باعث شد که یاد حضرت خدیجه در اسلام ماندگارشود
حضرت خدیجه (س)، نخستین همسر پیامبر اسلام (ص)، به دلیل نقش‌های حیاتی و تأثیرات ماندگار خود در آغاز اسلام و حمایت‌های بی‌دریغ از پیامبر، یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های تاریخ اسلام به شمار می‌آیند. منابع مختلف تاریخی و اسلامی تأثیرگذاری حضرت خدیجه را در ابعاد مختلف زندگی پیامبر و گسترش دین اسلام به خوبی توصیف کرده‌اند. در ادامه به جزئیات بیشتری از اقدامات ایشان و تأثیرات آن بر تاریخ اسلام اشاره می‌کنیم:
1.ایمان سریع و حمایت معنوی از پیامبر اسلام
خدیجه نخستین فردی بود که به پیامبری حضرت محمد (ص) ایمان آورد. در منابعی همچون سیره ابن هشام و طبقات ابن سعد، آمده است که حضرت خدیجه پس از مواجهه پیامبر با وحی اولیه در غار حرا، از او حمایت کرد و او را به نزد پسر عمویش ورقة بن نوفل برد. ورقة بن نوفل که از دانشمندان مسیحی و آشنا با کتب مقدس بود، نیز پیامبری محمد (ص) را تأیید کرد و خدیجه را به حمایت و همراهی پیامبر تشویق نمود. این حمایت اولیه‌ی خدیجه باعث شد تا پیامبر احساس اطمینان و دلگرمی بیشتری کند و در برابر مخالفت‌ها و تهدیدات قریش پایدار بماند. پیامبر (ص) بعدها بارها از خدیجه یاد می‌کرد و می‌گفت: "هیچ زنی همچون خدیجه نبود که مرا تأیید کند و به من ایمان آورد هنگامی که دیگران تکذیبم کردند." این جمله در منابعی مانند صحیح بخاری و صحیح مسلم آمده است.
2. حمایت مالی و تخصیص ثروت برای اسلام
حضرت خدیجه یکی از ثروتمندترین زنان مکه بود و با دارایی خود از پیامبر و مسلمانان حمایت کرد. ثروت خدیجه که از فعالیت‌های تجاری به دست آمده بود، در مقاطع مهمی از تاریخ اسلام به کار گرفته شد. ابن هشام و طبری در منابع خود توضیح داده‌اند که خدیجه تمام دارایی خود را به اسلام اختصاص داد تا پیامبر بتواند بدون وابستگی به منابع دیگر و یا فشار اقتصادی به دعوت خود ادامه دهد. با حمایت مالی خدیجه، پیامبر (ص) توانست برخی از فقرای مسلمان را نیز تحت پوشش قرار دهد و آنان را از خطرات مالی و تهدیدات قریش نجات دهد. این کمک‌های مالی به پیامبر اجازه داد تا تمرکز بیشتری بر تبلیغ اسلام و دعوت به خدا داشته باشد.
3. پایداری در برابر سختی‌های شعب ابی‌طالب
بله، پایداری حضرت خدیجه (س) و دیگر مسلمانان در برابر سختی‌های محاصره در شعب ابی‌طالب یکی از فصل‌های بسیار مهم در تاریخ صدر اسلام است. این واقعه به خوبی در منابع تاریخی و اسلامی بیان شده و نشان‌دهنده‌ی ایستادگی و پایداری مسلمانان و خصوصاً حمایت‌های خدیجه از پیامبر اسلام (ص) در شرایط بسیار دشوار است. در ادامه، جزییات بیشتری از این واقعه و نقش حضرت خدیجه (س) را همراه با منابع مربوط به آن ارائه می‌دهم:
زمینه تحریم شعب ابی‌طالب
وقتی که پیامبر (ص) دعوت به اسلام را علنی کردند و تعداد مسلمانان رو به افزایش گذاشت، بزرگان قریش احساس خطر کردند. آنان که نگران کاهش قدرت خود و تهدید باورهایشان بودند، تصمیم گرفتند تا با تحریم اقتصادی و اجتماعی پیامبر و حامیانش، به‌ویژه بنی‌هاشم، فشار وارد کنند. بنابراین، تصمیم گرفتند مسلمانان و بنی‌هاشم را در محلی به نام شعب ابی‌طالب، دره‌ای در نزدیکی مکه، محاصره و تحت فشار قرار دهند.
شرایط سخت محاصره
محاصره در شعب ابی‌طالب حدود سه سال (از سال هفتم تا دهم بعثت) ادامه داشت و شرایط بسیار سختی بر مسلمانان تحمیل شد. قریش قراردادی نوشتند و در کعبه قرار دادند که بر اساس آن:
هرگونه معامله و خرید و فروش با مسلمانان ممنوع شد.
هیچ فردی حق ازدواج و داد و ستد با مسلمانان را نداشت.
هرگونه ارتباط اجتماعی با آنان قطع شد.
این شرایط باعث شد که مسلمانان از منابع مالی و غذایی محروم شوند و به‌سختی زندگی خود را بگذرانند. منابعی مانند سیره ابن هشام و تاریخ طبری به توصیف سختی‌های این دوران پرداخته‌اند. در این شرایط، مسلمانان گاهی ناچار می‌شدند از برگ درختان و گیاهان برای تأمین غذای خود استفاده کنند و شرایط طاقت‌فرسایی را تحمل کنند.
فداکاری و پایداری حضرت خدیجه (س)
حضرت خدیجه (س) در زمان محاصره با وجود سن بالا و وضعیت سخت جسمانی، همراه پیامبر و سایر مسلمانان در شعب ابی‌طالب زندگی کرد. او از تمام دارایی خود برای تهیه‌ی غذا و دیگر نیازهای اولیه مسلمانان استفاده کرد. طبق البدایة و النهایة از ابن کثیر و الطبقات الکبری از ابن سعد، خدیجه تمام ثروت خود را به پیامبر و مسلمانان تقدیم کرد تا از گرسنگی و تنگدستی در شعب نجات یابند.
این فداکاری خدیجه یکی از نمونه‌های برجسته ایثار و پایداری در تاریخ اسلام است. او با وجود شرایط سخت، هیچ‌گاه از حمایت پیامبر دست نکشید و تا پایان محاصره در کنار ایشان باقی ماند. در منابع اسلامی آمده است که پیامبر (ص) بارها از فداکاری‌ها و حمایت‌های خدیجه در این دوران سخن گفته و همواره از او به عنوان یاری وفادار یاد می‌کرد.
آثار محاصره بر حضرت خدیجه (س)
این دوران محاصره تأثیر عمیقی بر سلامتی حضرت خدیجه (س) گذاشت. پس از پایان محاصره، او دیگر آن قوت و توان سابق را نداشت و مدتی پس از خروج از شعب، در همان سالی که به «عام‌الحزن» (سال غم) معروف است، از دنیا رفت. این سال برای پیامبر (ص) بسیار سخت بود، زیرا در فاصله‌ی کوتاهی، همسر محبوبش خدیجه و عمویش ابوطالب، که از حامیان بزرگ ایشان بودند، را از دست داد.
4.نقش مادرانه و پرورش حضرت فاطمه (س)
حضرت خدیجه مادر حضرت فاطمه (س) است که او نیز در تاریخ اسلام نقش‌های مهمی ایفا کرد. حضرت فاطمه (س) تنها دختری بود که از پیامبر و خدیجه به یادگار ماند و نسل پیامبر از طریق او ادامه یافت. خدیجه با توجه ویژه‌ای به تربیت حضرت فاطمه (س) پرداخت و این امر سبب شد تا ایشان به الگویی برجسته از تقوا، فداکاری، و محبت در جامعه اسلامی تبدیل شود. اهمیت نقش مادری خدیجه در پرورش فاطمه (س) در منابعی مانند مناقب خوارزمی و کشف الغمة اربلی نیز بیان شده است. این تربیت معنوی به‌گونه‌ای بود که بعدها از طریق حضرت فاطمه (س) نسل پیامبر با فرزندان ایشان، امام حسن و امام حسین (ع)، ادامه یافت و خاندان اهل بیت از طریق ایشان به یادگار ماندند.
5. تثبیت جایگاه زن در تاریخ اسلام
حضرت خدیجه با حضور فعال و مؤثر خود در کنار پیامبر و با فداکاری و ایثار، جایگاه زنان را در تاریخ اسلام تثبیت کرد. او با بهره‌گیری از دارایی‌ها و توانایی‌هایش نشان داد که زنان نیز می‌توانند در امور اجتماعی، اقتصادی و مذهبی جامعه نقش مؤثری ایفا کنند. در متون اسلامی مانند نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه نیز به احترام و جایگاه زنان بزرگ اسلام از جمله حضرت خدیجه اشاره شده است. خدیجه الگویی از زنی توانمند، مستقل و همراه پیامبر بود که در شرایط سخت و فشارهای اقتصادی و اجتماعی، از حمایت از دین خود دست برنداشت. پیامبر (ص) نیز بارها از خدیجه به عنوان زنی استثنایی و باوفا یاد می‌کرد که در دوران سختی و تنهایی یار و یاور او بود.
منابع مرتبط با این موضوع
در متون و منابع تاریخی، به‌تفصیل درباره محاصره شعب ابی‌طالب و فداکاری‌های حضرت خدیجه آمده است. برخی از این منابع عبارتند از:
سیره ابن هشام: از منابع کهن درباره زندگی پیامبر (ص) که به واقعه شعب ابی‌طالب و شرایط سخت آن دوران اشاره می‌کند.
تاریخ طبری: این کتاب نیز به شرح این واقعه پرداخته و از پایداری مسلمانان و فداکاری‌های خدیجه یاد کرده است.
البدایة و النهایة از ابن کثیر: یکی از منابع معتبر در تاریخ اسلام که به تفصیل درباره تحریم شعب ابی‌طالب، فداکاری‌های حضرت خدیجه و پیامدهای این دوران پرداخته است.
الطبقات الکبری از ابن سعد: کتابی که به زندگی‌نامه‌ی شخصیت‌های مهم صدر اسلام پرداخته و درباره زندگی و شخصیت حضرت خدیجه و نقش او در دوران شعب ابی‌طالب اطلاعات جامعی ارائه می‌دهد.