قصد قربت در وقف باشد یا نباشد؟

چکیده: ازبحث های مهمی در خصوص وقف، که بین فقها و محققان نیز مطرح است، "جایگاه قصد قربت در وقف" میباشد.
درقانون مدنی ایران که به بررسی احکام و قوانین و چگونگی صحت وقف پرداخته، در خصوص لزوم اشتراط قصد قربت در وقف، قانون و حکمی را بیان نکرده است. اما در فقه بین فقها، سه نگاه و نظر وجود دارد؛ 1)برخی قصد قربت در وقف را، از شرایط صحت وقف کردن می‌دانند.2) برخی منکر این موضوع هستند که شرطیت در وقف، قصد قربت لازم دارد. 3).گروهی نیز وقف را دو نوع دانسته که بین وقف عام و وقف خاص فرقی قائلند به این صورت که در وقف عام، قصد را شرط دانسته اند و در وقف خاص، شرط نمی‌دانند. حال باید دانست که آیا این شرایط قصدقربت در وقف لازم است یا خیر؟
مقدمه:
وقف؛ یکی از برجسته ترین قوانین اسلام که بر اساس وحدت ،تعاون و حس نوع دوستی، بنا و درجهان امروز نیز مورد توجه واقع شده است.در عصرکنونی مساله«وقف» بها و اهمیت خود را از دست نداده است و از این مسئله می توان برطبق نیاز جامعه روز، در پیشرفت آموزش و یادگیری،تربیت و تامین برخی از نیازهای مادی و معنوی و مرتفع ساختن مشکلات جامعه استفاده کرد. از جمله کارهای بسیار بزرگ و مهم بشردوستانه و منابع قابل استفاده عمومی در ایران وکشورهای اسلامی وقف و صدقات جاریه است که شامل:مساجد،دانشگاه،بیمارستان ها،مساجد نیمه ساخته،بناهای نیمه ساخته تاریخی و اسلامی،پل ها،مدارس و....که هزاران سال از آن بهره برده میشود و عالمان دینی به پیروی از پیشوایان و پیامبران توجه ویژه ای به این مهم نموده اند که ثواب آن واثر ماندگار آن شامل باقیات الصالحات شخص یا اشخاص شده که از خود به یادگار گذاشته و ذخیره سرای باقی خود گذاشته اند.
تقسیم بندی وقف:
حال ازآنجاکه عمل وانجام وقف واجب نیست و مستحب است، زمانیکه وقف کننده تصمیم میگیرد که مالی را وقف کند پس در نتیجه رضایت آن را دارد.وقف یک نظام حقوقی است که شرایط ویزه خودرادارد که طبق قانون مدنی به دوتقسیم میتوان بیان کرد:
1.وقف عام: به وقفی گفته می شود که منافع آن، برای عموم وقف شود.
2.وقف خاص: وقفی است که منافع آن، تنها نصیب اشخاص محدود و محصوری خواهد شد.

شرایط اصول وقف:
1. تنجیز؛ از جمله شرایط وقف تنجیز است که گاهی از آن به جزم، تعبیر می¬شود.به معنای رها کردن و آزاد گذاشتن چیزی، از هر قید و وابستگی به چیز دیگر.
2. دوام؛ ازدیگر شرایطی که در فقه اسلامی برای صحت وقف در نظر گرفته شده، دائمی بودن وقف است. دوام به معنای ثبات و استمرار است و اگر شخصی چیزی را به صورت موقت خواست وقف کند، نمیتوان آن را وقف نامید و در این صورت ثوابهایی که برای صدقه جاریه بودن آن برشمرده شده است، بی¬معنا خواهد بود و شامل عمل وی نمی¬گردد. (فاضل آبی،ج۲، ۱۴۱۰،صص۴۶-۴۸)
3.اقباض: از دیگر شرایطی که برای وقف برشمرده¬اند، اقباض موقوفه توسط موقوف¬علیه یا نماینده آن است. عناصر تشکیل دهنده قبض عبارت است از: قرار گرفتن مال مورد نظر تحت اختیار طرف دیگر، و توجه طرف مذکور به قرار گرفتن مال موردنظر در اختیار خود. در نتیجه تا زمانی که موقوفه به صاحبان آن یا نمایندگان ایشان تحویل داده نشود، وقف محقق نمی¬شود و عمل بر طبق مفاد آن وقف صحیح نیست. به همین دلیل اگر پس از اجرای صیغه وقف و پیش از تحویل دادن، واقف از دنیا برود، وقف او محقق نخواهد شد. ( حلی،ج۳، ۱۴۱۰ه.ق،صص۱۵۵-۱۵۶).
4. اخراج عن نفس: از دیگر شرایط لازم، که برخی برای صحت و تکمیل وقف معرفی کرده¬اند، «خارج کردن از تسلط» است، به معنای «بیرون کردن از تصرف شخصی»، یعنی تا زمانی که موقوفه در اختیار واقف است، و از تسلط خود بیرون نکند، وقف کامل نمی¬گردد (محقق حلی،۱۴۰۲ه.ق،صص۱۵۶).
5. لفظ صریح: به اجماع علمای اسلام، یکی از مهمترین شروط وقف بیان لفظی است که دلالت کامل و صریح برمقصود را به همراه داشته باشد (شیخ طوسی،ج۳، ۱۳۸۷ه.ق،ص ۲۹۱) که در بین اندیشمندان الفاظ گوناگونی برای وقف کردن مطرح است.
6. نیت: نیت و قصد قربت از ارکان عبادات به شمار می¬رود، و اگر قصد قربت در اعمال عبادی محقق نگردد، آن عمل عبادی بی-فایده خواهد بود.حال آنکه در وقف همین که شخص یا اشخاصی رضایت به وقف دارند رکن مهمی به شمار میرود.
در ماده ۶۴ قانون مدنی،درخصوص مشروع بودن وقف اینگونه مقررشده است: وقف بر مقاصد غیر مشروع باطل است. بند۴ ماده ۱۹۰ قانون مدنی نیز مقرر داشته که در هر معامله:
1. قصد طرفین و رضایت آنها.
2. اهلیت طرفین.
3. موضوع معین که مورد معامله باشد.
4. مشروعیت جهت معامله.
نتیجه گیری:
در تحقیق حاضر با بهره‌گیری از روش تحلیلی ـ توصیفی و با تکیه بر روش کتابخانه ومطالعه ،عدم دلیل بر لزوم قصد قربت این نتیجه به‌دست آمده است که قصد قربت از شرایط وقف نیست.زیرا رضایت و اهداء مال موقوفه از طرف شخص یا اشخاص خود دلیل برنیت وی میباشد وشاید بتوان سکوت قانون مدنی را نیز می‌توان حمل بر پذیرش همین نظریه کرد.